Grundvöllur þess að taka upp strangari kröfur um losun brennisteins innan íslenskrar lögsögu en almennt gerist er til skoðunar hjá Umhverfis- og auðlindaráðuneytinu. Umhverfisstofnun verður falið það verkefni að kanna hvaða leiðir eru færar og skila niðurstöðum strax í vor.
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur segir að stefnt skuli að banni á notkun svartolíu í efnahagslögsögu Íslands. Vinna er hafin við að skoða leiðir til þess.
Þetta kemur fram í svari Guðmundar Inga Guðbrandssonar, umhverfisráðherra, frá því 31. janúar við fyrirspurn Smára McCarthy og Björns Leví Gunnarssonar, þingmanna Pírata, um varnir gegn loftmengun frá skipum hér við land. Ein spurning þeirra lítur að því hvort ráðherra hyggist leggja til bann við notkun svartolíu í skipum við Ísland, en Fiskifréttir hafa fjallað ítarlega um mengun að völdum bruna þessarar tegundar olíu.
Hefur tekið gildi
Í svari ráðherra segir að farið verði yfir reglur um skipaeldsneyti sem er notað í mengunarlögsögu Íslands og eldsneyti sem er til sölu hér á landi, en almennt gilda nú sömu reglur hér og á Evrópska efnahagssvæðinu. Á nokkrum svæðum, svo sem í Eystrasalti og Norðursjó, eru í gildi strangari kröfur um losun brennisteins en almennt eru í gildi. Slík svæði (Emissions Control Areas, ECA) eru samþykkt hjá Alþjóða siglingamálastofnuninni (IMO) á grundvelli ákvæða VI. viðauka MARPOL– alþjóðlegs samnings um mengun frá skipum. Viðaukinn hefur verið fullgiltur af Íslands hálfu og var fullgildingarskjal Íslands afhent IMO 22. nóvember 2017 og öðlaðist gildi hvað Ísland varðar á fimmtudag.
„Ráðuneytið vill athuga hvort grundvöllur sé fyrir útnefningu ECA-svæðis í íslenskri lögsögu eða í hluta hennar og mun fela Umhverfisstofnun að skoða það og skila greinargerð nú í vor. Slíkt er ekki einhliða ákvörðun viðkomandi ríkis eða ríkja, heldur þarf að koma til samþykki IMO,“ segir í svari ráðherra en hertum kröfum um losun er hægt að mæta annars vegar með því að breyta um eldsneyti eða orkugjafa og hins vegar með betri mengunarvarnabúnaði ef svartolía er notuð. Það er því ekki víst að hert regluverk um loftmengun frá skipum leiði endilega til algjörs banns á notkun svartolíu.
Ráðuneytið mun skoða hvaða leiðir eru bestar og hagkvæmastar í því skyni að draga úr mengun og losun gróðurhúsalofttegunda frá skipum og vinna að því að hrinda þeim í framkvæmd, segir ráðherra.
Þrýst á svartolíubann
Eins og Fiskifréttir sögðu frá í sumar hafa Náttúruverndarsamtök Íslands (NÍ) og Aðgerðarhópur um loftslagsmál, París 1,5°, formlega beint þeirri áskorun til IMO að notkun svartolíu á skip sem sigla um norðurhöf verði bönnuð og teknar verði upp reglur á svæðinu sem leyfa einungis vistvænt eldsneyti. Faxaflóahafnir leggja málinu lið og bæjarstjórnir Akraness, Hvalfjarðarsveitar og Borgarbyggðar, auk Earth 101, Fuglaverndar, Landverndar, Landssamtaka smábátaeigenda og Loftslag.is stóðu jafnframt að áskoruninni.
Í áskorun NÍ og París 1,5° er hvatt til fyrrnefnds banns og að teknar verði upp reglur um ECA-svæði. Þar er bent á að grípa þurfi strax til markvissra aðgerða til a draga úr losun gróðurhúsalofttegunda vegna siglinga, einkum í norðurhöfum, eða norðan 60. breiddargráðu. Þar segir:
„Rannsóknir sýna að sýrustig sjávar eykst stöðugt vegna síaukinnar losunar koltvísýrings út í andrúmsloftið og norðlægum slóðum eykst súrnunin hraðar en í heitari sjó. Þessi þróun ógnar nú þegar vistkerfi hafsins og því ber öllum þeim sem spornað geta við þessari þróun að leggja sitt að mörkum. Til að ná þeim markmiðum sem aðildarríki Parísarsamkomulagsins settu sér, skorum við á IMO að setja skynsamlegar reglur um um siglingar í norðurhöfum í þágu umhverfisins,“ segir í áskoruninni.
Hætta á mengunarslysum
Það er óumdeilt að auknum siglingum um Norðurhöf fylgir aukin mengun og hætta á mengunarslysum. Í texta áskorunarinnar er á þetta minnt og að hafsvæðið norðan 60. breiddargráðu er afar viðkvæmt, en þar eru fiskistofnar undirstaða efnahags aðliggjandi landa.
Í bréfi sem Gísli Gíslason, hafnarstjóri Faxaflóahafna, skrifaði þáverandi umhverfisráðherra Sigrúnu Magnúsdóttur í fyrra segir um hvað er að tefla.
„UM leið og hann [Marpol VI] hefur verið innleiddur [í dag] er hægt að taka næsta skref, sem er að fá umhverfislögsögu Íslands (200 mílur) samþykkta sem ECA-svæði þar sem hæsta leyfilega magn brennisteins í eldsneyti er 0,1% (það sama og er leyfilegt í höfnum). Þetta þýðir að einungis megi nota skipagasolíu eða vistvænt eldsneyti á svæðinu,“ skrifar Gísli og áréttar að verið sé að vinna gegn súrnun sjávar og að efnaúrgangur frá óhreinum eldsneytisbruna fari í hafið – sem er risavaxið hagsmunamál fyrir Ísland.
Þess má geta að allt frá árinu 2011 hefur verið í gildi bann á vegum IMO um að brenna svartolíu á hafsvæðinu við Suðurheimskautið. Norðmenn bönnuðu auk þess notkun svartolíu við Svalbarða nýlega.
Hafnirnar skoðaðar sérstaklega
Þingmennirnir spyrja einnig spurninga um hvort hefur verið gerð úttekt á nauðsynlegum framkvæmdum við hafnir og raforkudreifikerfi til að tryggja að skip við bryggju komist í landrafmagn í stað þess að keyra ljósavélar.
Úttekt á stöðu þessara mála og nauðsynlegum framkvæmdum í framtíðinni liggur ekki fyrir, en er í vinnslu. Er í svari ráðherra vísað í eitt af þeim verkefnum sem ráðuneytið setti af stað á vegum Sóknaráætlunar í loftslagsmálum árið 2015 var kortlagning á möguleikum til samdráttar í losun gróðurhúsalofttegunda í sjávarútvegi, þar með talið skoðun á möguleikum á rafvæðingu hafna. Hafið – Öndvegissetur um sjálfbæra nýtingu og verndun hafsins hefur verið leiðandi í þeirri vinnu og reiknað með niðurstöðum þeirrar vinnu til ráðuneytisins fyrir árslok.