Ríkisstjórnin hefur ákveðið að áfrýja nýlegum dómi Héraðsdóms Reykjavíkur vegna uppgreiðslugjalds ÍLS-veðbréfs til Landsréttar, en ÍL-sjóður, sem áður hét Íbúðalánasjóður, og þar með ríkissjóður hafa þegar innheimt 5,2 milljarða króna í uppgreiðslugjöld.

Til viðbótar geta uppgreiðslugjöld vegna virkra lána numið 3 milljörðum íslenskra króna, en ÍL-sjóður hyggst halda áfram að innheimta gjöldin. Fyrningarfrestur vegna krafna um endurgreiðslur hóf að líða 4. desember síðastliðinn.

ÍL-sjóður varð til þegar lánasafn gamla Íbúðalánasjóðs fluttist á forræði fjármala- og efnahagsráðuneytisins þegar stofnunin sameinaðist Mannvirkjastofnun í Húsnæðis- og mannvirkjastofnun, þó stofnunin haldi áfram að sinna umsjón og innheimtu lána ÍL-sjóðs, sem ekki er lengur virk fjármálastofnun og veitir ekki lengur ný lán eða gefur út frekari markaðsskuldabréf.

Auk þess meta stjórnvöld sem svo að lækka ætti 3,8 milljarða kröfu á sjóðinn vegna dómsins um sem nemur ávinnings lánþega af því að skipta yfir í lægri vexti með nýju láni. Eins og Viðskiptablaðið sagði frá fyrir helgi dæmdi héraðsdómur stefnenda sem undi ekki tæplega 3,8 milljóna króna uppgreiðslugjaldi á lán sitt hjá Íbúðalánasjóði frá árinu 2008 í vil.

Lán nærri 12 þúsund lántakenda undir

Segja stjórnvöld nú að í ljósi þeirra verulegu hagsmuna sem undir eru í kjölfar þessa nýgengna dóms Héraðsdóms Reykjavíkur í máli nr. E-3141/2020, um lögmæti uppgreiðslugjalds vegna ÍLS-veðbréfs, hafi þau ákveðið að áfrýja dómnum til Landsréttar.

Dómurinn komst að þeirri niðurstöðu að ákvæði reglugerðar sem mælti fyrir um útreikning uppgreiðslugjalds vegna skuldabréfs (ÍLS-veðbréfs) sem gefið var út í apríl 2008 hafi ekki uppfyllt þau skilyrði sem gerð voru í lögum.

Eins og áður segir er ljóst að talsverðir fjárhagslegir hagsmunir eru í húfi fyrir ÍL-sjóð og þar með ríkissjóð, en ekki síður fyrir þá 8.500 lántaka sem greitt hafa upp lán með uppgreiðslugjaldi og þá 3.300 sem eiga útistandandi lán.

Þegar hafa verið innheimtir um 5,2 milljarðar króna í sambærilegum uppgreiðsluþóknunum og ógjaldfallin uppgreiðslugjöld virkra lána eru um 3 milljarðar króna, en gjöldunum var ætlað að mæta kostnaði sjóðsins af uppgreiðslu lána. Samanlagt gerir það ríflega 8,2 milljarða króna.

Segja niðurstöðuna stangast á við fyrri dóm

Samkvæmt tilkynningu stjórnvalda um málið þykir stjórnvöldum rétt að fá úr málinu skorið fyrir Landsrétti til að leysa úr því sem kallað er ósamræmi dómafordæma, þar sem niðurstaða dómsins virðist stangast á við héraðsdóm frá árinu 2014 í máli nr. E-1440/2013.

Þar var niðurstaðan sú að fullnægjandi lagastoð væri fyrir reglugerðarákvæðinu sem gjaldið byggði á og að ekki hefði verið sýnt fram á að aðferðafræðin í reglugerðinni samrýmdist ekki umræddu lagaákvæði. Að sama skapi var í máli nr. E-6400/2019 talið að skilmálar af þessu tagi í ÍLS-veðbréfum hafi endurspeglað framangreind laga- og reglugerðarákvæði.

Vilja að dæmd krafa lækki um 3,8 milljarða vegna betri vaxtakjara

Þá er í niðurstöðu dómsins ekki tekið tillit til þess ávinnings sem mótaðilar ríkisins nutu vegna lægri vaxta. Að mati stjórnvalda hefði lækkun á kröfu átt að rúmast innan kröfugerðar ríkisins í ljósi málatilbúnaðar og því hefði borið að lækka tildæmda kröfu, sem nam tæplega 3,8 milljarða króna, í samræmi við ávinninginn.

Þar til niðurstaða Landsréttar liggur fyrir verður innheimta uppgreiðsluþóknana með óbreyttum hætti.

Verði niðurstaða dómsins sú að innheimta uppgreiðsluþóknana verði dæmd ólögmæt munu stjórnvöld miða fyrningarfrest við 4. desember 2020 þegar dómur héraðsdóms féll, auk þess sem ekki verður gerð krafa um að fyrirvari hafi verið settur af hálfu viðskiptavina við uppgreiðslu lána. Almennur fyrningarfrestur krafna eru fjögur ár.