Umboðsmaður Alþingis telur að stjórnvöldum eða einstaka ráðherrum sé heimilt að láta útbúa kynningarefni vegna þjóðaratkvæðagreiðslunnar um Icesave málið á kostnað ríkissjóðs, en telur að stjórnvöld þurfi að gæta að því að framsetning þess sé eins hlutlæg og kostur er
Þá telur umboðsmaður að stjórnvöldum sé ekki heimilt að útbúa kynningarefni á kostnað ríkissjóðs sem varpi einungis ljósi á þau sjónarmið sem lágu að baki samþykkt meirihluta Alþingis án þess að samhliða sé gætt að því í sambærilegum mæli að lýsa þeim andstæðu sjónarmiðum sem fram komu við meðferð frumvarpsins.
Þetta kemur fram í svari umboðsmanns til Sambands ungra sjálfstæðismanna (SUS) en forsaga málsins er sú að stjórn SUS sendi umboðsmanni Alþingis bréf vegna ummæla fjármálaráðherra í viðtali við fréttastofu Stöðvar 2 á Bylgjunni, sunnudaginn 10. janúar síðastliðinn.
Fjármálaráðherra sagði þar að beita ætti ríkissjóði til að fjármagna sérstaklega áróður ríkisstjórnarinnar fyrir samþykki svokallaðs nýs Icesave frumvarps í væntanlegri þjóðaratkvæðagreiðslu.
Stjórn SUS lagði til við umboðsmann að hann skoði hvort fjármálaráðherra sé heimilt að ráðstafa opinberum fjármunum með þessum hætti og var m.a. vísað til jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar, hugsanlegs brots á þrískiptingu ríkisvalds og þess, hvort ráðstöfunin yrði ekki fordæmisgefandi þegar kemur að öðrum þjóðaratkvæðagreiðslum.
Í svari sínu til SUS segir umboðsmaður að í aðdraganda væntanlegrar þjóðaratkvæðagreiðslu kynni ríkisstjórnin eða einstakir ráðherrar að taka þá ákvörðun að útbúa kynningarefni um þá valkosti og þau álitaefni sem á reynir við atkvæðagreiðsluna. Í því sambandi yrði að játa stjórnvöldum þá almennu heimild að nýta fjármuni hins opinbera til að standa að opinberri kynningu á nýrri löggjöf sem Alþingi hefur samþykkt.
Þó kemur fram að þegar aðstaðan væri sú að fyrir stjórnvöldum lægi að framkvæma þjóðaratkvæðagreiðslu í merkingu 26. gr. stjórnarskrárinnar í tilefni af löggjöf sem Alþingi hefði sett, byggðri á frumvarpi sem ráðherra hefði lagt fram með samþykki ríkisstjórnar en forseti synjað staðfestingar, væri hins vegar ekki loku fyrir það skotið að slík aðstaða kynni að hafa áhrif á form og framsetningu kynningarefnis af hálfu stjórnvalda.
„Á grundvelli réttmætisreglu íslensks stjórnsýsluréttar, sem kveður á um að allar athafnir stjórnvalda verði að byggjast á málefnalegum sjónarmiðum, er það álit mitt að stjórnvöld verði við gerð slíks kynningarefnis af hálfu þeirra að gæta að því að framsetning þess sé eins hlutlæg og kostur er,“ segir í svari umboðsmanns.
„Þannig sé a.m.k. gætt að því að setja fram þau andstæðu sjónarmið sem fram hafa komið á vettvangi Alþingis við meðferð og umræðu frumvarpsins sem varð að þeim lögum sem er umfjöllunarefni þjóðaratkvæðagreiðslu samkvæmt 26. gr. stjórnarskrárinnar.“
Umboðsmaður segir að stjórnvöldum sé því óheimilt við slíkar aðstæður, í ljósi réttmætisreglunnar, að fjármagna úr sjóðum hins opinbera, t.d. með ráðstöfunarfé ráðherra, gerð kynningarefnis sem varpar að efni til einungis eða aðallega ljósi á þau sjónarmið sem lágu að baki samþykkt meirihluta Alþingis án þess að samhliða sé gætt að því í sambærilegum mæli að lýsa þeim andstæðu sjónarmiðum sem fram komu við meðferð þess frumvarps sem varð að lögunum.
Það sé hins vegar annað mál hvort og þá hvernig einstakir stjórnmálaflokkar, sem standa að ríkisstjórn, kunna sjálfir að nýta fjármuni sína til að standa að kynningu á sínum vegum í aðdraganda slíkrar þjóðaratkvæðagreiðslu.
Þá telur umboðsmaður að svo stöddu ekki ástæðu til að hefja athugun á þessu atriði að eigin frumkvæði, en fram kemur í svari hans að hann mun fylgjast með því á næstu dögum og vikum hvort og þá hvernig háttað verði kynningarstarfsemi stjórnvalda í aðdraganda þjóðaratkvæðagreiðslunnar 6. mars nk. Með þetta í huga hefur umboðsmaður ákveðið að senda forsætisráðherra og fjármálaráðherra afrit af bréfi þessu til upplýsingar.
