Aðalmeðferð í áhugaverðu máli félaganna Rasks ehf. og 1924 ehf. gegn Seðlabanka Íslands (SÍ) fór fram í Héraðsdómi Reykjavíkur í liðinni viku. Þrætuefnið varðar það hvort bankanum beri að greiða bætur vegna ákvörðunar, eða leiðbeininga, sem bankinn tók og hafði áhrif á þriðja aðila. Rask var eitt sinn í eigu bræðranna Ágústs og Lýðs Guðmundssonar en Sigurður Valtýsson gaf skýrslu sem fyrirsvarsmaður félagsins. Marinó Marinósson gaf aðilaskýrslu sem fyrirsvarsmaður 1924.

Líkt og oft vill verða á málið sér nokkra forsögu sem teygir sig aftur til ársins 2010, að þessu sinni til nauðasamnings Klakka ehf., áður Exista ehf. Samkvæmt honum fengu kröfuhafar greiðslur í formi nýs hlutafjár í félaginu auk greiðslna í íslenskum krónum eftir því sem laust fé hrökk til. Tveimur árum síðar var lögum um gjaldeyrismál breytt og felld úr gildi undanþága til að greiða kröfur úr þrotabúum eða greiðslur samkvæmt nauðasamningum milli landa. Af þeim sökum voru greiðslur til erlendra aðila settar á þar til gerðan vörslureikning og óljóst hvort eða hvenær kröfuhafar fengju þá fjármuni til brúks á erlendri grund. Einhverjir kröfuhafar brugðu þá á það ráð að selja kröfu sína.

Erlend móðurfélög Rask og 1924 voru í hópi félaga sem keyptu slíkar kröfur. Seinna meir lánuðu þau kröfur sínar til dótturfélaga sinna með tegundarákveðnu láni. Lánin bar að gera upp árið 2024 með því að skila sömu eða sambærilegum réttindum en ellegar í formi peningagreiðslu sem samsvarar verðmæti lánsins að mati lánveitanda að viðbættu 20% álagi. Dótturfélögin, stefnendur í málinu, fóru síðan fram á að fá greiðslur frá Klakka sem handhafar kröfunnar.

Fyrstu tvær greiðslurnar til Rask, í júlí 2014 og október 2014, fóru í gegn en bið varð á greiðslu í janúar 2015. Þá hafði Seðlabankinn ákveðið að taka til skoðunar hvort það að lána kröfuna bryti í bága við skilyrði áðurnefndra laga um gjaldeyrismál. Þeirri athugun lauk í ágúst 2016 með ákvörðun SÍ um að leggja 75 milljóna króna sekt á Rask fyrir brot gegn téðum lögum. Félagið höfðaði dómsmál til að fá þeirri ákvörðun hnekkt og var sektin felld niður með dómi Hæstaréttar í september 2018. Samkvæmt dómnum fól lánveitingin í sér fjármagnshreyfingu sem braut gegn lögunum. Hins vegar hefði félagið ekki reynt að leyna gjörningum sínum og SÍ vitað af þeim um hálfs árs skeið áður en athugun hófst. Með hliðsjón af því að ekki var um alvarlegt brot að ræða og þess tómlætis sem SÍ sýndi af sér var sektin felld niður.

Á þeim tíma er málið var til athugunar hjá SÍ, og þar til ákvörðun var tekin, voru greiðslur frá Klakka til félaganna tveggja settar á ís. Í málinu nú kröfðust þau þess að bankinn greiddi sér bætur vegna þessa. Byggja félögin tvö á því að SÍ hafi skort lagaheimild fyrir því að leggja fyrir Klakka að stöðva greiðslur til þeirra. Benti Reimar Pétursson, lögmaður þeirra, á að tæki til þess hafi ekki verið fest í gjaldeyrislögin fyrr en eftir að rannsókn á málinu hófst. Þá hafi SÍ sent Klakka bréf í september 2016 þar sem kom fram að ekkert stæði í vegi fyrir útgreiðslu ef greiðslan færi ekki á milli landamæra.

SÍ telur tjón ósannað

Byggja félögin bótaskylduna á því að það hafi verið saknæm háttsemi af hálfu SÍ að setja fram fyrirmæli um stöðvun greiðslnanna þegar lagaheimild fyrir slíku skorti. Aðalkrafa Rask hljóðar upp á 156 milljóna króna bætur sem samsvara dráttarvöxtum á tímabilinu meðan greiðslurnar voru stopp, varakrafan um bætur sem samsvara grunnútlánsvöxtum SÍ og þrautavarakrafan hefðbundnum skaðabótavöxtum. Þá er krafist bóta vegna gengismunar á tímum frystingarinnar. Tjónið telja þau hafa falist í því að þeim hafi ekki staðið til boða að ávaxta reiðuféð á tímabilinu. Í máli lögmanna félaganna kom fram að við kröfugerðina hefði SÍ verið látið njóta vafans og bóta vegna tveggja mánaða hefði verið sleppt. Aðalkrafa 1924 hljóðar upp á tæpar 90 milljónir króna.

Bankinn telur á móti að krafan eigi ekki rétt á sér. Í fyrsta lagi telur bankinn að hin meinta bótakrafa hafi stofnast með gjörningi sem braut gegn gjaldeyrislögum. Af þeim sökum sé ekki um lögvarða hagmuni að ræða og vísa beri málinu frá dómi.

„Breytir það einhverju fyrir bótaskylduna? Í dómaframkvæmd hefur engin krafa verið gerð um að sá sem krefjist bóta vegna ólögmætra aðgerða stjórnvalda sé flekklaus,“ sagði Reimar Pétursson, lögmaður félaganna, í málflutningnum. Benti hann máli sínu til stuðnings á dóm Hæstaréttar frá 1994 í máli Þýsk-íslenska gegn ríkinu. Þar höfðu forsvarsmenn félagsins verið sakfelldir fyrir stórfelld skattalaga- og bókhaldsbrot í félaginu en engu að síður dæmdar bætur vegna tjóns sem hlotist hafði af ólögmætri stöðvun atvinnurekstrar við innheimtu skattskuldarinnar.

Í annan stað er á því byggt að skilyrði sakarreglunnar séu ekki uppfyllt. Að mati bankans hafi engin saknæm háttsemi átt sér stað. „Stefnendur telja að hin meinta ólögmæta háttsemi hafi falist i fyrirmælum SÍ til Klakka um að stöðva greiðslur. Hið rétta er að Klakka voru ekki gefin nein fyrirmæli heldur leiðbeint um lagatúlkun,“ sagði Ástríður Gísladóttir, lögmaður SÍ í málinu, í málflutningi. Af þeim sökum hafi ekki verið tekin nein stjórnvaldsákvörðun um efnið sem gæti stofnað bótaskyldu.

N ánar er fjallað um málið í Viðskiptablaðinu. Áskrifendur geta nálgast blaðið undir Tölublöð , aðrir geta skráð sig í áskrift hér .