Það var árið 2016 sem Fiskistofa hóf, að áeggjan atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, að birta opinberlega tölur um íshlutfall í endurvigtuðum afla til að bera saman hvort munur sé á skráðu íshlutfalli eftir því hvort eftirlitsmaður frá Fiskistofu fylgist með endurvigtun eða ekki.

Daði Már Kristófersson, prófessor í auðlindahagfræði við Háskóla Íslands, hefur ásamt kollegum sínum skoðað tölur Fiskistofu fyrir árin 2014 til 2018 og niðurstaðan er sú að munurinn á íshlutfalli eftir því hvort eftirlitsmaður fylgdist með eða ekki var að meðaltali rétt rúm 2 prósent.

Það sem meira er, þá lækkaði munurinn niður í um eitt prósent eftir að Fiskistofa hóf að birta tölurnar.

Ennfremur kom í ljós að munurinn var enginn þegar endurvigtað var hjá fiskmörkuðum, enda vart við því að búast.

„Það væri lítið vit í því,“ segir Daði Már. „Fyrst og fremst eru það samþættu fyrirtækin sem manni finnst ástæða til að hafa áhyggjur af.“

Íshlutfallið datt niður
Munurinn er því að meðaltali meiri fyrir aðra aðila en fiskmarkaðina. Áður en birting Fiskistofu á gögnunum hófst var munurinn á skráðu íshlutfalli um 5,5 prósent hjá öðrum en fiskmörkuðum, en svo dettur hann niður í kringum 3 prósent við breytinguna.

Daði Már greindi frá þessum niðurstöðum á Þjóðarspegli, félagsvísindaráðstefnu í Háskóla Íslands 1. nóvember síðastliðinn.

Rannsóknin fór þannig fram að teknar voru saman upplýsingar um allar endurvigtanir á árunum 2014 til 2018, en alls voru það um 80 þúsund mælingar. Þær voru bornar saman við svokallaðar yfirstöðumælingar, þar sem eftirlitsmaður frá Fiskistofu var til staðar. Yfirstöðumælingarnar voru um 3000 á tímabilinu.

“Vandamálið er að það eru svo margir þættir sem hafa áhrif á notkun á ís, sem hafa ekkert með neitt svindl að gera, bara eðlileg frávik,” segir Daði Már.

Þess var því gætt að einungis væru bornar saman mælingar þar sem sama skip var að landa sams konar afla sem hafði verið veiddur með sömu veiðarfærum og landað hjá sama aðila. Ennfremur mátti ekki líða meira en 30 dagar milli yfirstöðu og samanburðarmælinga.

“Þannig ættum við að vera búnir að eyða muninum sem er milli skipa, milli árstíma, milli tegunda og milli meðferðar á afla. Síðan berum við saman þessar pöruðu mælingar, yfirstöðumælinguna og aðra mælingu sem við teljum að sé eins lík og nokkur kostur er.”

Tvö prósentin stóru
Alls voru þetta 4047 pör af mælingum sem nothæf voru til samanburðar. Niðurstaðan varð sem fyrr segir sú að meðaltalsmunurinn yfir allt tímabilið var um tvö prósent.

Daði Már segir það virðingarvert að ráðuneytið hafi á sínum tíma fengið Fiskistofu til að birta þessi gögn. Uppi voru hugmyndir um að fara aðrar leiðir, sem hefðu orðið mun kostnaðarsamari og líklega ekki skilað jafn góðum árangri.

„Það eru sumir sem halda því fram að það sé töluvert umfangsmikið svindl í þessu, og við í sjálfu sér staðfestum að slíkt er til staðar.”

Hann bendir á að þótt munurinn sé ekki nema eitt eða tvö prósent þá sé það töluvert magn af fiski. Ef miðað er við 350 þúsund tonna veiði árlega þá eru 2,2 prósent af því 7,7 þúsund tonn. Aflaverðmæti 7.700 tonna getur numið vel yfir milljarði króna á einu ári.

„Þó leikmanni finnist tvö prósent ekki mikið, þá þyrfti ég samt ekki að vinna ef ég ætti tvö prósent af kvótanum.“