Í tímamótaúrskurði Samkeppniseftirlitsins um kaup Kaupfélags Skagfirðinga á Gunnars kennir ýmissa grasa og að mörgu leyti er skýrslan nú þegar grundvallarrit um íslenska matreiðslumenningu og mikilvæg samanburðarrannsókn á eðli einkennum ólíkra sósutegunda.

Af lestri skýrslunnar má sjá að þekkingarleit sérfræðinga Samkeppniseftirlitsins hefur verið þrotlaus og andmæli þeirra sem þurfa að una úrskurðinum hrökkva af þeim líkt og vatn af gæs.

Þannig virðist einhverjum hafa dottið við málsmeðferðina að nefna Tabasco í þessu samhengi. Svörin eru afdráttarlaus:

„Er óhjákvæmilegt að líta til þess að mati Samkeppniseftirlitsins að sterkt bragð og sérstök áferð Tabasco sósu greinir sig verulega frá bragði og áferð fituríkra kaldra sósa úr majónesi.“

Og ljóst má vera að Samkeppniseftirlitið hefur ekki litið frá neinum mögulegum aðstæðum þar sem val á sósu kemur til greina. Skýrt dæmi um þetta finna í þeim stað skýrslunnar þar sem segir:

„Þegar valdar séu sósur á pylsur kæmi svo til greina tómatsósa, sinnep, remúlaði og kartöflusalat svo eitthvað sé nefnt. Erlendis tíðkist einnig að notað sé „relish“ eða sérstakar pylsusósur sem minna er gert af hérlendis.“

Ómetanleg verðmæti

Á vef Samkeppniseftirlitsins má finna frétt um að ábati evrópskra neytenda af inngripum framkvæmdastjórnar ESB í samkeppnismálum hlaupi á þúsundum milljarða. Rétt er að taka fram að framkvæmdastjórn ESB vann greininguna sem vísað er til. Af lestri hinnar yfirgripsmiklu majónesskýrslu Samkeppniseftirlitsins má sjá að starfsmenn þar eru engir eftirbátar starfsbræðra á meginlandinu.

Eigi að síður vakna ýmsar áleitnar spurningar við lestur majónesskýrslunnar. Sérstaklega hvers vegna ekki er litið til hlutdeildar innflutts majóness þegar kemur að greiningu á majónesmarkaðnum. Þrátt fyrir að ekki verði efast um að Gunnars majónes sé með 100% markaðshlutdeild á markaðnum með Gunnars majónesi verður að taka tillit til þeirrar staðreyndar að hér á landi má finna vörur frá Hellman’s og jafnvel Stokes í einstaka búðum. Í þessu samhengi væri fróðlegt að vita hvort hinn fjölmenni hópur þeirra sem á Íslandi búa og eru af erlendu bergi brotnir kjósi Hellman’s eða Stokes eða séu orðnir þjóðlegri en norðanáttin og leggi sér eingöngu Gunnars majónes til munns.

Þá er algjörlega litið fram hjá tilvist grískrar jógúrtar þegar kemur að greiningu Samkeppniseftirlitsins. Lesendur sem eru fæddir eftir Surtseyjargosið kannast vafalaust við að einhverjir nota gríska jógúrt í stað majóness við matargerð til að passa upp á línurnar. Þrátt fyrir að algengt sé að sjá óskir um að einhver grípi með sér E. Finnson eða Gunnars pítusósu til suðureyjunnar á Facebook-hópnum Tenerife tips þá er ekki algilt að Íslendingar borði eingöngu pítusósu sem inniheldur íslenskt majónes með herbes de provence-kryddi – þeim Íslendingum sem kjósa að setja jógúrtsósu sem kallast tatziki fjölgar sífellt.

Þá má greina veikleika þegar kemur að greiningum á aðgangshindrunum. Vissulega kemur fram að til þess að framleiða majónes í einhverju magni geti verið gott að eiga stóra hrærivél en erfitt er að sjá á rökstuðningi Samkeppniseftirlitsins að samruni Kaupfélags Skagafjarðar og Gunnars kæmi í veg fyrir að athafnasamt fólk sæi sóknarfæri í að framleiða majónes í stórum stíl í samkeppni við skagfirska majónesrisann.

Sýrður rjómi – hin fjarlæga staðgönguvara

Þrátt fyrir að Samkeppniseftirlitið sé þögul sem gröfin þegar kemur að hinni áleitnu spurningu hvort grísk jógúrt geti komið í stað majóness er ekki það sama uppi á teningnum þegar kemur að sýrðum rjóma. Þá er skýrt kveðið á um að sýrður rjómi geti alls ekki talist staðkvæmdarvara fyrir íslenska landnámsmajónesið.

Að vísu viðurkenna sérfræðingar að einhverjir kunni að hafa svo afbirgðilega bragðkirtla að sýrður rjómi kunni að geta gert sama gagn fyrir þá og majónes. Eru þá heimagerðar „sósur og dressingar“ nefndar sérstaklega í því samhengi. En slíkt er hins vegar útilokað af Samkeppniseftirlitinu í öðrum tilvikum. Þannig segir í skýrslunni:

„(…) enda er ótækt að leggja til grundvallar við mat á áhrifum samrunans að sýrður rjómi eða aðrar rjómavörur geti frá sjónarhóli neytenda komið í stað kokteilsósu, hamborgarasósu og remúlaðis, svo dæmi séu tekin“.

Þetta er svo rökstutt ítarlega með samanburði á framleiðslu sýrðs rjóma annars vegar og majóness hins vegar. Þá segir:

„Innihald, hráefni og framleiðsluaðferð sýrðs rjóma hefur svo aftur áhrif á bragð, áferð og næringargildi. Þau einkenni hins sýrða rjóma verða að teljast svo frábrugðin sambærilegum einkennum og eiginleikum hreins majóness og sósa úr majónesi að ekki er tækt að setja umræddar vörur í sama flokk. Þá verður að telja að sýrður rjómi sé enn fjarlægari staðgönguvara tilbúinna kaldra majónessósa en hreint majónes. Bragð, áferð, og umbúðir fyrir sýrðan rjóma til dagvöruverslana geta enn síður komið í stað kaldra sósa úr majónesi líkt og kokteilsósu, remúlaðis o.s.frv. í hugum neytenda, sem keyptar eru í þar til gerðum neytendaumbúðum og tilbúnum flöskum eða sprautum.“

Þurfi einhver frekari vitna við um hvers vegna sýrður rjómi er algjörlega óásættanleg staðkvæmdarvara majóness geta þeir hinir sömu lesið ítarlegan verðsamanburð á majónesi og sýrðum rjóma í dagvöruverslunum landsins. Þar sést svart á hvítu að það hefur ekki einungis skrýtna áferð að nota sýrðan rjóma í stað majóness heldur er það mjög óhagstætt í dýrtíðinni sem nú ríkir.