Samkvæmt greiningu Seðlabanka Íslands, sem birtist í Peningamálum í morgun, hafði álagning innlendra fyrirtækja hlutfallslega lítil áhrif til verðbólgu í fyrra. Áhrifin voru neikvæð árið 2021 og voru neikvæð í heildina litið á árabilinu 2020-2022.
Seðlabankinn réðst í greininguna vegna þess að aukinn hagnaður sumra fyrirtækja hefur leitt af sér umræðu um hugtök eins og „græðgisverðbólgu“ (e. greedflation) og „hagnaðardrifin verðbólga“ (e. profit-led inflation) þar sem ýmist er vísað til þess að græðgi fyrirtækja eða hagnaður þeirra sé meginorsakavaldur þessarar miklu verðbólgu.
„Almennt ákvarða fyrirtæki afurðaverð sem álagningu ofan á jaðarkostnað (þ. e. kostnaðinn sem felst í því að framleiða eina einingu til viðbótar). Þannig getur hækkun afurðaverðs ýmist endurspeglað aukna álagningu eða hækkun á jaðarkostnaði. Bein tengsl eru því á milli verðbólgu og álagningarhlutfalls en flóknara samspil er milli verðbólgu og breytinga á hagnaði,” segir í greiningu SÍ.
Seðlabankinn hefur fram til þessa skoðað þróun hagnaðar fyrirtækja (eins og hann er mældur með rekstrarafgangi samkvæmt þjóðhagsreikningum) og framlag hans til verðbólgu undanfarinna ára.
Í greiningunni er bent á að álagning og hagnaður fyrirtækja getur aukist án þess að í því felist aukið verðlagningarvald fyrirtækja eða annars konar vandi á framboðshlið þjóðarbúskaparins. Aukin eftirspurn getur til dæmis leitt til þess að verð, álagning, hagnaður og framleiðsla eykst á sama tíma.
„Í því tilfelli skilar verðhækkunin ekki aðeins auknum hagnaði fyrir fyrirtækið heldur þjónar hún einnig þeim tilgangi að stilla af framboð og eftirspurn svo að ekki myndist umframeftirspurn. Þótt samband aukinnar eftirspurnar og álagningarhlutfalls sé ekki fyrirfram gefið gæti snörp og óvænt aukning eftirspurnar, líkt og í kjölfar farsóttarinnar, leitt tímabundið til hærri álagningar og hagnaðar ef meiri tregða er í viðbragði jaðarkostnaðar t. d. vegna gildandi kjarasamninga.”
Seðlabankinn segir eina leið til þess að svara því hvort verðbólgu undanfarinna ára megi rekja til aukinnar álagningar innlendra fyrirtækja er því að styðjast við fræðilegt líkan til að greina hvaða kerfisskellir hafa verið megindrifkraftar verðbólgu undanfarinna ára.
„Til þess að gera þetta er notast við DSGE-líkan Seðlabankans, DYNIMO, en einn af skellum þess eru breytingar á álagningarhlutfalli fyrirtækja.“
Með líkaninu má setja verðbólguþróun, eins og hún er mæld með vísitölu neysluverðs, í samhengi við aðrar hagstærðir og meta álagningu innlendra fyrirtækja um leið.
„Verðbólga hefur verið mikil undanfarin ár. Hagnaður fyrirtækja, eins og hann er mældur samkvæmt þjóðhagsreikningum, hefur aukist á sama tíma og virðist hlutur hans í verðbólgunni meiri en áður. Framlagið er hins vegar minna en framlag launakostnaðar á þessu tímabili en það var t. d. tæplega tvöfalt meira árið 2022. Framlag hagnaðar fyrirtækja til verðbólgu er jafnframt nálægt sögulegu meðaltali ef horft er til tímabilsins í heild frá því að farsóttin skall á.“
„Hafi álagning fyrirtækja ekki aukist að neinu marki hefur það nokkra þýðingu fyrir verðbólguhorfur. Ekki er hægt að gera ráð fyrir að svigrúm sé til lækkunar álagningarhlutfalls til móts við frekari hækkun jaðarkostnaðar, t. a. m. í komandi kjarasamningum.“
„Enn er spenna til staðar í þjóðarbúskapnum og á vinnumarkaði. Í slíku umhverfi er meiri hætta á að fyrirtæki verndi álagningarhlutföll sín og fleyti kostnaðarhækkunum út í verðlag og að launafólk reyni að endurheimta fyrra launahlutfall eins og áður var lýst. Aukið taumhald peningastefnunnar vinnur gegn þessari þróun með því að draga úr eftirspurn sem gerir fyrirtækjum erfiðara um vik að fleyta kostnaði út í verð - lag og neyðir þau til að taka á sig kostnaðarhækkanir í gegnum minni álagningu,“ segir í greiningu Seðlabankans.
