Í rammagrein Peningamála Seðlabanka Íslands er farið yfir ýmsa þætti sem geta haft á hrif á hagvaxtar- og verðbólguhorfur hér á landi. Meðal þeirra eru áhrif jarðhræringa á Reykjanesskaga sem og áhrif nýlegra aðgerða í ríkisfjármálum á grunnspá bankans.
Ríkisstjórnin birti yfirlýsingu um aðgerðir í ríkisfjármálum sem ætlað var að styðja við nýundirritaða kjarasamninga á almennum vinnumarkaði í mars.
Þessar aðgerðir voru síðan útfærðar í nýrri fjármálaáætlun um miðjan apríl en meginþorri aðgerðanna lýtur að auknum tilfærslum til heimila. Í ár munar mest um 6 milljarða króna vaxtastuðning sem einungis er greiddur á yfirstandandi ári.
Á kjarasamningstímanum í heild vega hins vegar þyngst hækkun barnabóta og lenging fæðingarorlofs sem áætlað er að kosti ríkissjóð samtals um tæplega 31 milljarð króna yfir samningstímann 2024-2027 eða sem samsvarar 7,7 milljarða króna á ári.
Við bætast auknar húsnæðisbætur til leigjenda upp á 8,8 milljarða króna yfir samningstímann. Samtals er því gert ráð fyrir að tilfærsluútgjöld aukist um 45,7 milljarða yfir þetta fjögurra ára tímabil.
Við bætist 13,8 milljarða aukning samneysluútgjalda sem að langmestu leyti tengist ákvörðun um gjaldfrjálsar skólamáltíðir í grunnskólum.
Að lokum eru stofnframlög til stuðnings við kaup á íbúðarhúsnæði aukin um samtals 9,7 milljarða á árunum 2026 og 2027. Samtals nemur kostnaður ríkissjóðs vegna þessara aðgerða 69,1 milljarður króna á þessu fjögurra ára tímabili eða sem samsvarar 1,6% af landsframleiðslu ársins 2023.
Samkvæmt Peningamálum mun afkoma ríkissjóðs versna að öðru óbreyttu um 12,4 milljarða í ár vegna aðgerðanna sem samsvarar 0,3% af landsframleiðslu síðasta árs.
Áhrifin eru minni á næsta ári en þá bætast við ný útgjöld upp á 1,6 milljarða (munurinn á 14 milljarða útgjöldum árið 2025 og 12,4 milljarða útgjöldum árið 2024).
„Á næstu tveimur árum þar á eftir bætast við 9 milljarða útgjöld til viðbótar og því er afkoma ríkissjóðs að öðru óbreyttu orðin 23 milljarða lakari árið 2027 en hún hefði ella verið sem samsvarar ríflega 0,5% af landsframleiðslu síðasta árs,” segir í Peningamálum.
Seðalbanki Íslands bendir á að eins og aðgerðirnar eru útfærðar er ljóst að þær munu fyrst og fremst gagnast barnafjölskyldum með lægri tekjur. Auknar tilfærslur til þeirra í formi hærri bóta og gjaldfrjálsra skólamáltíða auka ráðstöfunartekjur þeirra sem að öðru óbreyttu eykur eftirspurn þeirra eftir vörum og þjónustu.
Aðgerðirnar munu valda því að einkaneysla eykst um ríflega 0,1 prósentu meira en ella í ár og um ríflega 0,3 prósentum meira á næsta ári en síðan taka áhrifin smám saman að fjara út. Árið 2027 er einkaneysla orðin tæplega 0,6% meiri en hún hefði ella verið.
„Hraðari efnahagsumsvif gera það einnig að verkum að fjárfesting vex hraðar en ella en á móti vega ruðningsáhrif hærri vaxta (sjá hér á eftir). Áhrifin á fjármunamyndun atvinnuveganna í ár yrðu tiltölulega lítil en á næstu árum vex hún heldur hægar en hún hefði ella gert og er orðin tæplega 0,4% minni en ella árið 2027,” segir í Peningamálum.
„Ruðningsáhrif hærri vaxta draga úr áhrifum aðgerðanna á hagvöxt og við bætist að hluti aðgerðanna „lekur“ út úr þjóðarbúskapnum þar sem hluti aukinnar eftirspurnar beinist að innfluttri vöru og þjónustu. Það endurspeglast í lakari viðskiptajöfnuði á spátímanum. Áhrifin á hagvöxt í ár eru lítil þar sem hluti ársins er þegar liðinn þegar aðgerðirnar koma til framkvæmda en á næsta ári er hann 0,1 prósentu meiri en ella. Landsframleiðslan er því orðin um 0,12% meiri en ella árið 2027 og áhrifin því nokkru minni en á þjóðarútgjöld sem eru orðin tæplega 0,4% meiri árið 2027.”
Hraðari vöxtur efnahagsumsvifa eykur í raun á innlenda framleiðsluþætti og eykur þannig verðbólguþrýsting samkvæmt Seðlabanka Íslands sem bendir þó á að áhrifin eru lítil, sérstaklega í ár, þar sem væntingar um hærri vexti leiða strax til hækkunar á gengi krónunnar sem vegur á móti eftirspurnaráhrifum aðgerðanna á verðbólgu.
