Samtök atvinnulífsins segja núverandi fjármálaáætlun Sigurðar Inga Jóhannessonar fjármálaráðherra með öllu óásættanlega en gangi hún eftir hefur ríkissjóður verið rekinn með halla samfleytt í níu ár.
„Í gegnum tíðina hefur hallarekstur verið regla frekar en undantekning í tilfelli ríkissjóðs. Þrátt fyrir að nú sé undirliggjandi rekstur ríkissjóðs kominn í jafnvægi þá er ekki nóg að gert til að tryggja svigrúm í rekstri til að takast á við framtíðaráföll,” segir í umsögn SA um fjármálaáætlun.
SA benda á að hraður vöxtur hefur einkennt íslenska hagkerfið frá heimsfaraldri og þótt enn sé nokkuð bjart yfir þá eru blikur á lofti og útlit fyrir að senn hægi á.
Samhliða mikilli þenslu í hagkerfinu á síðustu árum jókst verðbólga til muna og náði hámarki í febrúar 2023 þegar hún mældist 10,2%. Síðan þá hefur verðbólga verið á undanhaldi og mælist nú í kringum 6%.
„Hið opinbera, ekki síst ríkissjóður, hefur notið góðs af þessum mikla vexti – hagvexti sem reglulega reyndist meiri en spár höfðu gert ráð fyrir. Í ljósi þess að tekjur hins opinbera eru að mestu leyti háðar umsvifum í hagkerfinu hefur tekjuvöxtur einnig ítrekað reynst umfram væntingar á umliðnum árum. Sú þróun hefur þrátt fyrir allt ekki orðið til þess að loka því gati sem skapaðist í rekstri hins opinbera á árum heimsfaraldurs. Þvert á móti var ekkert gefið eftir á útgjaldahliðinni og enn er útlit fyrir áframhaldandi hallarekstur þótt farið sé að sjást til lands.”
Samtökin fagna því þó að aðhaldstónn sé sleginn en betur má ef duga skal. Það fellur í skaut næstu ríkisstjórnar að tryggja nærri 30 milljarða króna bata á rekstri ríkissjóðs árið 2030.
Á meðal aðgerða ríkisstjórnarinnar til að vinna gegn verðbólgu var m. a. að finna tillögu um að flýta gildistöku fjármálareglna laga um opinber fjármál til ársins 2025. Segja Samtökin ljóst að horfið hafi verið frá þeirri stefnu.
„SA hafa á umliðnum árum ítrekað bent á skort á aðhaldi í rekstri ríkissjóðs og talað fyrir því að óvæntum tekjum, skv. „tekjufroðu“, sé ekki varið til nýrra og varanlegra útgjalda heldur í að brúa það gat sem myndaðist í rekstri ríkisins í heimsfaraldri. Dempun hagsveiflunnar þurfi að ganga í báðar áttir og tryggja á ný svigrúm hjá hinu opinbera til að takast á við framtíðar áföll í hagkerfinu. Athugasemdir samtakanna, sem jafnframt hafa endurómað álit Fjármálaráðs, hafa fram að þessu verið að engu hafðar. „Aðhald“ hefur verið sótt á tekjuhlið með aukinni skattheimtu og tekjufroðu.”
Í greinargerð með framlagðri fjármálaáætlun er að mati SA að einhverju leyti sleginn nýr tónn.
„Að þessu sinni verður ekki annað séð en að aukin útgjöld og ný verkefni séu að uppistöðu til fjármögnuð með forgangsröðun og hagræðingu.”
Benda Samtökin á að verðmætasköpun er undirstaða velferðarríkis en setur því jafnframt takmörk.
„Mikilvægt er að hafa í huga að verðmætasköpun er uppspretta tekna hins opinbera en hún er ekki óþrjótandi auðlind.”
SA ítreka síðan þá afstöðu sína að ekkert bendi til þess að nauðsynlegt sé að auka skattheimtu hér á landi.
„Frá 2024 til 2029 er áætlað að heildartekjur ríkissjóðs aukist um alls 12% að teknu tilliti til verðlagsbreytinga. Skatttekjur aukast um 14% á sama tíma en samdráttur í áætluðum eignatekjum, þ. e. vaxtatekjum og arðgreiðslum, upp á 16% dregur niður vöxt heildartekna. Heildarútgjöld vaxa hins vegar um nærri 7%. Vöxtur landsframleiðslu á sama tíma er áætlaður rúm 13% á sama mælikvarða. Útgjöld á mann lækka um 51 þúsund krónur árlega en tekjur aukast um 110 þúsund. Skatttekjur aukast aftur á móti um 138 þúsund krónur á hvern íbúa – að teknu tilliti til verðlagsbreytinga. Enn virðist plan stjórnvalda því vera að „vaxa út úr vandanum“, með dass af aukinni skattheimtu,” segir í umsögn SA.
Nýtt tekjuöflunarkerfi vegna umferðar og orkuskipta vegur hér þungt enda stefna stjórnvalda sú að þær tekjur nemi 1,7% af VLF.
Þær tekjur námu 1,3% af VLF árið 2023 og vantaði 17 milljarða upp á svo markmiðinu yrði náð. SA bendir á að sú fjárhæð sé e.t.v. ekki stór í samhengi ríkissjóðs sem hefur tekjur langt yfir 1.000 milljarða en í bókhaldi fyrirtækja og heimila muni um minna.
„Skattheimta er enda óvíða meiri en hér á landi. Sé vilji stjórnvalda að auka tekjur hins opinbera er þeim í lófa lagt að skapa skilyrði fyrir aukinni framleiðni og fjölgun verðmætra starfa. Þaðan eiga tekjurnar rætur sínar að rekja og verður að gæta að því að veita einstaklingum og fyrirtækjum rými til vaxtar. Skattahækkanir skerða samkeppnishæfni fyrirtækja og leiða að endingu til minni fjárfestingar og þar með verðmætasköpunar, hægja á fjölgun starfa og minnka skattstofn hins opinbera.”
Hægt er að lesa umsögn SA hér.
