Magnús Harðarson, forstjóri Kauphallarinnar, segir að sambærilegar hvatar og eru að finna í Svíþjóð til að auka þátttöku almennings á hlutabréfamarkaði hafi verið til staðar á Íslandi. Þeir voru hins vegar afnumdir skömmu eftir aldamótin.
Financial Times fjallaði í morgun um ástæður þess að sænsku Kauphöllinni vegnar mun betur en öðrum í Evrópu en Svíar hafa m.a. unnið markvisst að því að auka þátttöku almennings á hlutabréfamarkaði í marga áratugi.
Árið 1984 kynnti sænska ríkisstjórnin til leiks reikninga sem heita Allemansspar, sem lauslega þýðist sem sparifé hins venjulega manns, sem voru gerðir til að auðvelda Svíum að fjárfesta í hlutabréfum.
Árið 1990 var þegar búið að stofna 1,7 milljón slíka reikninga en sama ár gekk í gegn reglubreyting sem leyfir Svíum að fjárfesta 2,5% af lífeyrissparnaði sínum eftir eigin höfði.
Frá árinu 2012 hefur almenningur í Svíþjóð ekki þurft að tilkynna allar breytingar á hlutabréfaeign sinni.
Skattur er ekki greiddur af söluhagnaði eða arðgreiðslum heldur er einungis greiddur 1% skattur af heildarvirði hlutabréfaeignarinnar.
Magnús segir þetta dæmi um hvernig Svíum hefur tekist að einfalda hlutina og minnka skriffinnsku í tengslum við hlutabréfakaup og skattaskil.
Pólitískur vilji allt sem þarf
Spurður um hvað sé því til fyrirstöðu að fara í sambærilegar aðgerðir hérlendis, segir Magnús í raun ekkert.
„Ég held að í grundvallaratriðum sé ekki mikið því til fyrirstöðu. Það þarf pólitískan vilja og stuðning við það að breyta og koma til dæmis á skattalegum hvötum,“ segir Magnús spurður um hvað sé því til fyrirstöðu að fara sömu leið og Svíarnir í þessum efnum.
„Þessir skattalegu hvatar eru mjög öflugir í Svíþjóð og við höfum svolítið haldið þeim á lofti. Þó er ekki lykilatriði að þeir verði nákvæmlega eins og í Svíþjóð en fyrirkomulagið þar er mjög fínt. Það voru mjög öflugir hvatar hér heima áður fyrr en þeir voru afnumdir um aldamótin,“ segir Magnús.
Svíar forðast skriffinsku
Magnús segir hvatana í Svíþjóð þess eðlis að þú greiðir skattinn af ímyndaðri ávöxtun af reikningi sem miðast við álag á ríkisbréf. Árið 2024 var þetta 1% af heildarvirði hlutabréfaeignar í stað þess að greiða skatt af söluhagnaði eða arði.
„Sænska kerfið hefur þá kosti að það eru skattalegir hvatar til að kaupa í hlutabréfum en svo er það mjög einfalt í útfærslu. Þú þarft ekki að halda utan um kaup og sölu heldur snýst þetta bara um stöðuna á reikningum á ákveðnum tíma. Það er ekki mikil skriffinnska í kringum það,“ segir Magnús.
„Við höfum notað sænska módelið sem fyrirmynd hér heima vitandi hversu vel það hefur gengið. Það er mögulega verið að stíga skref í þessa átt hérna með frumvarpi um frjálsari ráðstöfun á lífeyrissparnaði þar sem opnað er fyrir þann möguleika að sjóðsfélagar geti sjálfir fjárfest í tilteknum verðbréfasjóðum sem lífeyrissjóðirnir bjóða upp á.“
Þrátt fyrir krefjandi markaðsaðstæður á síðasta ári var fjöldi einstaklinga sem eiga hlutabréf skráð á Nasdaq Iceland hlutabréfamarkaðnum í lok síðasta árs nær óbreyttur frá fyrra ári, eða í kringum 30,5 þúsund.
Þátttaka almennings á hlutabréfamarkaðnum jókst umtalsvert á árunum 2019 til 2022, m. a. vegna lækkunar á stýrivöxtum og fjölgunar félaga í Kauphöllinni.
Einstaklingum sem eiga skráð hlutabréf í Kauphöllinni fjölgaði úr 8 þúsund í yfir 30 þúsund talsins á þessu tímabili. Þar munaði hvað mestu um almennt hlutafjárútboð Icelandair í september 2020 og frumútboð Íslandsbanka sumarið 2021.
Magnús segir mjög mikilvægt að almenningur sjái hag sinn af því að taka þátt í hlutabréfaviðskiptum.
„Þó að stærðargráðan, ef við miðum við viðskipti hjá kollegum okkar hjá Nasdaq á Norðurlöndunum, virkar ekkert sérlega mikil. Viðskipti einstaklinga þar eru um 10% af veltunni en mun hærri í litlum og meðalstórum fyrirtækjum. Þetta er samt alveg gríðarlega mikilvægur grunnur. Þetta hjálpar svo seljanleika og laðar aðra fjárfesta að markaðinum. Þetta er einnig mjög hjálplegt fyrir minni fyrirtæki sem eiga erfiðara með að sækja fé hjá stórum stofnfjárfestum. Þátttaka einstaklinga getur því leyst úr læðingi mikilvæga krafta í efnahagslífinu öllum til hagsbóta.
Minni þátttaka stórra fjárfesta í litlum og meðalstórum fyrirtækjum helgast ekki af því að þau séu verri fjárfesting heldur af því að áreiðanleikakönnun getur verið dýr fyrir stóra fjárfesta sem þurfa að framkvæma nánast sömu áreiðanleikakönnun á minni og stórum fyrirtækjum. Það verður þá hlutfallslega dýrt,“ segir Magnús.
Hann segir það ekki hafa verið ofarlega á forgangslista stjórnvalda í gegnum tíðina að auka þátttöku almennings á hlutabréfamarkaði en slíkt sé þó mikilvægt.
Á þessu eru þó undantekningar og nýlegt frumvarp um frjálsari ráðstöfun viðbótarlífeyrissparnaðar er eftirtektarverð viðleitni til þess að auka þátttökuna.
