Það er einn lítilvægur ljóður á umræðu um efnahagsmál. Hann felst í því að umræðan byggir sjaldnast á efnahagslegum staðreyndum. Verkalýðsforkólfar og stjórnmálamenn hamast við að mála skrattann á vegginn og kalla eftir aðgerðum stjórnvalda vegna meintra efnahagslegra hamfara á verðbólgutímum.
Þingmaður Samfylkingarinnar hélt mikla ræðu í umræðuþætti á Rás 1 um helgina um neyðina á fasteignamarkaði á meðan fyrirtæki skiluðu „myljandi hagnaði“ og „gríðarlegur hagnaður væri í bankakerfinu“ og „svakalegar fjármagns-tekjur væru að safnast saman á sífellt færri hendur“. Fyrirsögnin á frétt um umræður á Alþingi í síðustu viku segir meira en mörg orð: Fátæk börn í skugga metárs í fjármagnstekjum og arðgreiðslum.
En hverjar eru staðreyndir málsins? Einhverjar þeirra er að finna í nýjustu útgáfu fjármálastöðugleikaskýrslu Seðlabankans. Þar kemur fram að úrvalsvísitala Kauphallarinnar lækkaði um tæp 17% í fyrra. Væntanlega ráðast hinar „svakalegu fjármagnstekjur“ í fyrra af þeirri staðreynd – fjármagnstekjur sem að stærstum hluta renna til landsmanna allra vegna umsvifa lífeyrissjóða á hlutabréfamarkaðnum.
Vissulega hefur róðurinn þyngst fyrir heimili landsins vegna verðbólgu og hærra vaxtastigs. Um það verður ekki deilt. En í umræðunni um stöðuna er gráu bætt ofan á svart. Þannig kemur fram að hlutfall skulda heimila af landsframleiðslu er lágt hér á landi í erlendum samanburði eða 78,6%. Hlutfallið lækkaði í fyrra um fimm prósentur milli ára.
Enginn skortur er á litlum hrunsölumönnum hér á landi sem hlaupa út um allar koppagrundir og æpa um að allt sé á heljarþröm vegna vaxtahækkana Seðlabankans í baráttunni gegn verðbólgu. Gildir engu hvort málstaðurinn sé tyrkneska leiðin við stjórn peningamála eða þá upptaka evru. Upphrópanirnar eru þær sömu.
En hver er staða heimilanna eftir skarpar vaxtahækkanir Seðlabankans? Fram kemur í fjármálastöðugleikaskýrslunni að tæplega 75% heimila greiða minna en 200 þúsund krónur á mánuði vegna fasteignalána. Aðeins 14% greiða meira en 250 þús.kr. Sambærileg hlutföll eru 68% og 17% ef aðeins er horft til þeirra lántaka sem tóku nýtt lán frá janúar 2020.
Í skýrslu Seðlabankans eru niðurstöður lífskjararannsóknar Hagstofunnar dregnar fram. Þar kemur fram að byrði húsnæðiskostnaðar í leiguhúsnæði 2022 var sú minnsta í meira en áratug og í eigin húsnæði næstum því sú minnsta. Á sama tíma fjalla fjölmiðlar um ákall álitsgjafa um að hér verði sett á leiguþak.
Formaður stærsta verkalýðsfélags landsins líkir stöðu íslenskra launþega við þrælahald án þess að einhver geri athugasemdir við slíkan málflutning. Staðreynd málsins er hins vegar sú að leiguverð hefur aldrei verið lægra í hlutfalli við fasteignaverð og er í sögulegu lágmarki þegar miðað er við hlutfall af launum.
Hér með er ekki sagt að við engin vandamál sé að etja í efnahagsmálum. Róðurinn er að þyngjast og vafalaust mun staða heimilanna versna þegar fram í sækir. Ekki er útlit fyrir að böndum verði komið á verðbólguna meðan stjórnvöld reka jafn óábyrga stefnu í ríkisfjármálum og raun ber vitni. Viðvarandi órói á vinnumarkaði hjálpar ekki til. En þetta ástand kallar ekki á að kröfu sumra um algjöra umbyltingu á stjórn efnahagsmála og meiriháttar skattlagningar á helstu atvinnuvegi landsins verði mætt.
Eigi að síður kallar þetta ástand á að vandanum sé mætt á grundvelli staðreynda málsins. Og hægt er að leysa þennan vanda með ábyrgri stjórn ríkisfjármála og raunhæfri nálgun aðila vinnumarkaðarins á úrlausnarefni þeirra. Staðreynd málsins er að staða heimilanna er ágæt þrátt fyrir verðbólgu, sem enn hefur ekki tekist að koma böndum á, og hærra vaxtastig.
Þrátt fyrir það er ljóst að staðan mun versna á næstu misserum. Þeim vanda verður ekki mætt með öðrum hætti en að allir axli ábyrgð á að koma hér á efnahagslegum stöðugleika. Litlir hrunsölumenn, hvort sem þeir finnast í sölum Alþingis, verkalýðshreyfingunni, samfélagsmiðlum eða öðrum skúmaskotum samfélagsins, hafa ekkert til málanna að leggja í þeim efnum.
