Seðlabankinn beitti nýjum þjóðhagsvarúðartækjum sínum í fyrsta sinn af krafti á miðvikudag þegar hann setti ný viðmið um 3% vaxtagólf og 25 ára lánstímaþak fyrir verðtryggð lán við útreikning 35% greiðslubyrðarhámarks (40% fyrir fyrstu kaupendur) sem sett var á síðasta vetur.

Bankinn setti auk þess 5,5% gólf fyrir óverðtryggða vexti og lækkaði hámarksveðhlutfall fyrstu kaupenda í 85%, en hvorug breyting er líkleg til að hafa teljandi áhrif á markaðinn.

Verðtryggðir vextir fást í dag niður í 1,3% breytilegir og tæp 1,5% fastir, sem var 1,35% þar til fyrir stuttu, og lánin eru veitt til allt að 40 ára, þótt miða hafi þurft við hámark 30 ár við útreikning greiðslubyrðarhámarksins fyrir verðtryggð lán frá því reglunni var komið á.

Hækkar um 40% og hefur ekki verið hærri frá að minnsta kosti 2018

Sú greiðslubyrði sem nú skal miða við hækkar með breytingunni um allt að ríflega 40%, eða tæpar 50 þúsund krónur á mánuði fyrir 35 milljóna króna lán, úr 117 þúsund í 166 þúsund. Er þar miðað við 1,3% lánsvexti og 30 ára hámarksviðmiðið sem fyrir gilti í samanburðinum, en ekki er tekið tillit til hærri viðbótalánsvaxta.

Sé nýja viðmiðið borið saman við raunverulega greiðslubyrði ódýrustu lánanna munar um 100 þúsund krónum í sambærilegu dæmi eða hátt í 80%.

Sé þróun ráðstöfunartekna heimilanna bætt inn í myndina og þær bornar saman við þróun útlánavaxta hefur lágmarksgreiðslubyrði til að komast inn á markaðinn sem hlutfall ráðstöfunartekna aldrei verið hærri á því tímabili sem Viðskiptablaðið hefur gögn fyrir, sem nær aftur til ársbyrjunar 2018.

Þess skal þó getið að samanburðurinn er nokkuð snúinn, þar sem fyrir hámark seðlabankans var aðeins um að ræða lágmarksupphæð sem standast þurfti greiðslumat fyrir.

Í dag þarf annarsvegar að standast það sama hefðbundna greiðslumat þar sem áætluð útgjöld út frá neysluviðmiði stjórnvalda auk nokkurra liða sem bankinn áætlar eru dregin frá ráðstöfunartekjum og eftirstöðvarnar bornar saman við greiðslubyrði tilvonandi láns, án takmarkana Seðlabankans við útreikninginn. Það mat er enn sögulega auðvelt að standast enda 1,3% verðtryggðir vextir aldrei áður þekkst hér á landi, í það minnsta frá því stöðluðu greiðslumati var komið á fót.

Hinsvegar þarf svo hið nýja aðþrengda greiðslumat sama láns, með vaxtagólfið og lánstímahámarkið, að vera undir 35% ráðstöfunartekna, eða 40% sé um fyrstu kaup að ræða, til að bankinn megi veita lánið samkvæmt hinum nýju reglum.

Fréttin er hluti af lengri umfjöllun í nýjasta tölublaði Viðskiptablaðsins.