„Eiginfjárstaða heimilanna er mjög sterk og í fyrsta skipti í lýðveldissögunni fer lækkun vaxta saman við hækkun kaupmáttar, meðal annars vegna kjarasamningshækkana. Það er ekki óeðlilegt að fasteignaverð hækki við þessar aðstæður. Með þessum fyrirbyggjandi aðgerðum viljum við koma í veg fyrir að þessar hækkanir leiði til bólumyndunar - að það skapist væntingar um sífellt hækkandi fasteignaverð. Slíkar væntingar freista fólks að fara í mjög gíruð fasteignakaup þegar vaxtastig er lágt, vegna þess að það býst við því að markaðurinn sjái um að mynda eigið fé fyrir það," segir Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri.
Hann segir að þessi mörk hefðu ekki komið í veg fyrir þau fasteignaviðskipti sem áttu sér stað á liðnum vetri, enda hafi hækkun fasteignaverðs á þeim tíma átt sér raunverulega innistæðu.
„Nú þurfum við að horfa til framtíðar. Það hafa verið blikur á lofti, til dæmis í Reykjavík, þar sem sölutími eigna hefur aldrei verið styttri. Það er svolítill æsingur í gangi sem gæti hæglega þróast í þá átt að fólk fari að skuldsetja sig um of og taka fjárhagslega áhættu," segir Ásgeir en bætir við að þótt blikur séu á lofti sé enn ekki farið að bera mikið á aukinni skuldsetningu einstaklinga.
„Þetta er fyrirbyggjandi aðgerð. Það má að einhverju leyti segja að þetta sé aðgerð sem hefði þurft að grípa til árið 2003 áður en fasteignabóla tók að blása út árin á eftir, vegna þess að það er of seint að ætla að fara af stað þegar bólan er hafin og fólk byrjað að skuldsetja sig óhóflega. Það er ekki ætlunin að koma í veg fyrir að fólk geti keypt og selt eignir, en það þarf að hafa eigið fé."
Seðlabankinn hefur heimild í lögum til þess að takmarka veðsetningarhlutfall allt niður í 60%. Ásgeir segist ekki eiga von á því að til þess komi að lækka þurfi mörkin enn frekar.
Fyrstu kaupendur njóti forskots
Með aðgerðinni sé fyrstu kaupendum veitt visst forskot á markaðinum við framboðsskort.
„Við viljum halda greiðari leið fyrir fyrstu kaupendur inn á markaðinn. Við erum að vissu leyti að veita þeim forskot á þá sem ætla sér að kaupa eign númer tvö, sem dæmi. Miðað við þau lýðfræðigögn sem ég hef skoðað er mjög stór kynslóð að koma inn á fasteignamarkaðinn um þessar mundir, auk þess sem við erum að sjá dæmi þess að erlent fólk sem hefur komið hingað til að vinna hefur verið að kaupa eignir. Eftirspurnin er því mjög mikil á sama tíma og horfur eru á að framboðið muni heldur minnka á komandi vetri."
Hafi vaðið fyrir neðan sig
Ásgeir var til viðtals í hlaðvarpi Snorra Björnssonar þar sem hann sagðist almennt ráðleggja fólki að festa vexti. Spurður út í þau ummæli, og hvort það geti haft áhrif á vaxtahækkanir sem stjórntæki ef fólk festi vextina í stórum stíl, segir hann svo vera en engu að síður sé mikilvægt að fólk hafi vaðið fyrir neðan sig.
„Fólk hefur þennan valkost að festa vexti og þarf þá að borga fyrir það strax, en það getur á móti verið nokkurn veginn öruggt með greiðslubyrði sína næstu árin. Það hlýtur að vera deginum ljósara að við erum komin í þann fasa að hækka vexti. Ef fólk kýs að hafa breytilega vexti verður það að vera tilbúið að taka við sveiflum í vaxtastiginu - fólk þarf bara að meta þetta út frá sínum forsendum og greiðslugetu. Ég vil því aðallega hvetja fólk til þess að taka ekki á sig meiri skuldbindingar en það getur staðið við, að það hafi vaðið fyrir neðan sig."
Nánar er fjallað um málið í Viðskiptablaðinu. Áskrifendur geta nálgast blaðið undir Tölublöð , aðrir geta skráð sig í áskrift hér .